Geleneksel Türk Kahvesi Çeşitleri ve Tarihi

Kırk yıllık hatırı olduğu söylenen bu keyifli gelenek, farklı pişirme yöntemleri ve çeşitleriyle zengin bir kültürel mirasımızı yansıtıyor. Bu yazıda, Türk kahvesinin tarihine, çeşitlerini ele alacağız.

Efsaneler ve Rivayetler

En bilinen efsanelerden biri, Kaldi adında bir keçi çobanı hakkındadır. Kaldi’nin keçilerinin, kırmızı meyveler yedikten sonra neşe içinde zıplamaya başladığını görmesi ve bu meyveleri denemesiyle kahvenin keşfedildiği rivayet edilir.

Bir diğer efsane ise, Yemen’de yaşayan bir dervişin, açlık ve uykusuzlukla mücadele etmek için kahve çekirdeklerini kavurup suyla karıştırması ve bu şekilde enerji elde etmesiyle ilgilidir.

Kahvenin Yayılışı

Kahvenin ilk olarak 15. yüzyılda Yemen’de ticari olarak yetiştirildiği ve tüketildiği bilinmektedir. Yemen’den Mekke ve Medine’ye yayılan kahve, kısa sürede tüm Arap Yarımadası’nda popüler hale gelmiştir.

16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’na ulaşan kahve, İstanbul’da büyük ilgi görmüştür. Kahvehanelerin açılması ve kahve kültürünün gelişmesiyle kahve, Osmanlı’da önemli bir yere sahip olmuştur.

17. yüzyılda Avrupa’ya da yayılan kahve, Viyana’nın Türklerden kurtarılması sırasında ele geçirilen kahve çuvalları sayesinde popülerlik kazanmıştır. Kısa sürede Avrupa’nın birçok ülkesinde kahvehaneler açılmış ve kahve, günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir.

Günümüzde kahve, dünyanın en popüler içeceklerinden biridir. Farklı ülkelerde farklı pişirme yöntemleri ve çeşitleriyle tüketilen kahve, milyarlarca dolarlık bir sektöre dönüşmüştür.

Türk Kahvesi Çeşitleri

Türk kahvesi, her yöreye özgü farklı pişirme yöntemleri ile zengin bir çeşitliliğe sahiptir. En bilinen kahve çeşitleri arasında şunlar yer alır:

Süvari Kahvesi

Süvari kahve ya da tarsusi kahve olarak adlandırılan bu kahve, Ege ve Akdeniz bölgesinde ince belli çay bardağında tüketilen bir kahve çeşididir. Klasik Türk kahvesine göre daha az köpüklü olan bu kahve Ege yöresinde, özellikle efeler tarafından yaygın olarak tüketilmektedir. Hatay’da da oldukça popülerdir.

Ege bölgesinde Süvari Türk kahvesi olarak bilinirken, Akdeniz Hatay bölgesinde Tarsusi kahvesi olarak bilinir. Bu isim de Osmanlı zamanında “kişiye özel” anlamında olan “Tarz-ı Hususi” kelimesinden gelir.

Süvari kahvesi, adını ve hikayesini İzmir’den alan, Türk kahve kültürünün eşsiz bir parçasıdır. Farklı rivayetler dolaşsa da, hikayenin gerçek versiyonu, İzmir’in yaşayanlarından ve kahvenin tarihiyle iç içe geçmiş kahvecilerden dinlenerek günümüze ulaşmıştır.

Eski zamanlarda İzmir Fuarı’nda atlı polisler görev yaparmış. Fuar alanına arabalarla girilmediği için devriyeler atlarla gerçekleştirilirdi. Halk bu atlı polislere “süvari” dermiş. Süvariler, Cumhuriyet Meydanı’ndan Konak’a doğru devriyeye çıkarlarken Kordon’daki kahvehanelerde mola verirlermiş. Attan inmeden kahve söylemek zorunda kalan süvarilerin keyfi, atın kıpırdamasıyla fincandan dökülen köpükle bozulurmuş.

Bu soruna çözüm bulan kahramanımız ise bir ocakçıdır. Süvarilerin zorluğunu gören ocakçı, kahveyi çay bardağına koyup çay tabağıyla servis etmeyi akıl eder. Bu sayede atın kıpırdamasıyla kahve dökülme sorunu ortadan kalkar ve süvariler rahatça kahvelerini yudumlayabilir hale gelirler.

Menengiç Kahvesi

Kafeinsiz bir kahve seçeneği arayanlar için Gaziantep’in tescilli menengiç kahvesi ideal bir seçim. Yabani Antep fıstığı (menengiç) meyvesinden elde edilen bu kahve, klasik kahveye yakın bir lezzete sahip.

Yoğun aroması nedeniyle sütle hazırlanan menengiç kahvesi, Türk kahvesi gibi suyla da pişirilebiliyor.

Lezzetinin yanı sıra öksürük, kalp damar hastalıkları, böbrek rahatsızlıkları gibi sağlık sorunlarını iyi gelen menengiç, bağışlılık sistemini de güçlendiriyor.

Kül Kahvesi veya Diğer Adıyla Közde Türk Kahvesi

Standart Türk Kahvesi demleme yönteminden farklı olarak cezveyle köz üzerinde pişirilerek hazırlanır.

Cilveli Kahve

Cilveli kahve, Osmanlı’da kız isteme törenleri sırasında damada yapılan geleneksel bir kahve çeşididir. Manisa’ya ait olan koruma altına alınmış bir kültürel miras olan bu kahve, Türk kahvesiyle aynı şekilde pişirilir, çifte kavrulmuş ve öğütülmüş badem, muskat ve tarçın gibi baharatla hazırlanır. 

Mırra

Arapça “acı” anlamına gelen “mur” kelimesinden türeyen, Güneydoğu Anadolu bölgesinde popüler olan mırra, oldukça sert ve acı bir kahve çeşididir. Birkaç kere demlenerek hazırlanan mırra, küçük ve kulpsuz fincanlarda servis edilir.

Günümüzde kullanılan öğütme aletleri farklılık gösterse de orijinal tarifinde, özel bir havanda çok ince dövülerek hazırlanan kahvele, gümgüm diye adlandırılan özel bir cezvede hazırlanıyor. Birkaç kez demlenmesiyle meşhur olan mırra, bu zahmetli hazırlama yöntemi ve alışılmışın dışında lezzetiyle, daha çok özel günlerde tüketiliyor. Hem bilinen Türk kahvesi fincanlarından bile küçük bir fincanla servis edilmesi hem de acılığı nedeniyle, espresso’ya da benzetilmektedir.

Dibek Kahvesi

Osmanlı kahvesi olarak da bilinen dibek kahvesi, taş veya tahtadan yapılmış dibeklerde dövülerek öğütülen kahve çekirdeklerinden hazırlanır. Klasik kahveden daha yumuşak ve yoğun bir lezzete sahip olan dibek kahvesi, kahve severlerin favorilerinden biri.

Devebatmaz Kahvesi

Bol köpüğü ile cezbeden devebatmaz kahvesi, pişirme sırasında köpüğün fincana alınarak tekrar cezveye eklenmesi ile hazırlanıyor. En önemli özelliği kahvenin üzerindeki yoğun köpüktür zira adını da bu köpükten almıştır. Adı gibi, köpüğü o kadar yoğun ki deve bile batmaz!

Bazı kaynaklara göre devebatmaz kahvenin kökeni Osmanlı Devleti dönemine kadar gider. Bazı kaynaklar da deve batmaz kahvenin 1960’lı yıllar Türkiye’sinde ortaya çıktığını söylüyor.

Kahvenin hikayesi şu ki, Türk Kahvesi yapan bir kişi kahveyi yaparken yanlışlıkla köpüğünü engelleyememiş. Kahve köpürmüş de köpürmüş ve köpüğü kabaran kahve eve gelen misafirlere ikram edilmiş. Misafirlerden biri de kahvenin üzerindeki köpüğü görerek şaşırmış ve şöyle demiş: Bu kahvenin üstünde deve gezse o bile batmaz!

Yandan Çarklı Kahve

Şekersiz kahvenin yanına iki adet kesme şeker konularak ikram edilen bir kahve çeşididir. Fincandaki sıcak kahveyle ısınan kulpun küp şekerlere temas etmesiyle meydana gelen görüntü eski gemilerin yanındaki çarka benzetildiği için, “yandan çarklı” olarak adlandırılır. 

Tatar Kahvesi

Yemekten önce ve üzerine kaymak eklenerek tüketilen Tatar kahvesi, klasik kahveden farklı bir deneyim sunuyor. Tostakay adı verilen fincandan büyük, kupadan küçük olan özel fincanlarda servis edilen bu kahve, yumuşak içimi ile dikkat çekiyor.

Kervansaray Kahvesi

Adıyaman’dan gelen bu özel kahve, adeta bir lezzet şöleni sunuyor. Yemen Kahvesi, Menengiç Kahvesi, damla sakızı, sahlep, keçiboynuzu, krema ve çikolatayla hazırlanan Kervansaray Kahvesi, tatlı kahve sevenler için ideal bir seçim.

Damla Sakızlı Türk Kahvesi

Ege’nin muhteşem lezzeti damla sakızı ile buluşan bu kahve, klasik kahvenin aromasına eşsiz bir tat katıyor. Hem klasik kahve severleri hem de yeni lezzetler arayanları memnun edecek bir seçenek.